Муравейка Іван Андрэевіч

    3 даверам да дзяцей

    Памятаю гарачыя туркменска-ашхабадскія дзянёчкі сярэдзіны 1980-х... Яшчэ і года не правёў у далёкім і спякотным краі, а ўжо назбіраўся пэўны багаж інфармацыі пра беларуска-туркменскія літаратурныя повязі, пра тое, хто з нашых літаратараў вядомы тут, на радзіме Махтумкулі, каго з беларускіх паэтаў і празаікаў чытаюць у Мары і Тэджэне, у Небіт-Дагу ды Гёк-Тэпе на роднай, не меней багатай, чым астатнія, мове. То і вяло мяне гэтае веданне па рэдакцыях, на сустрэчы з перакладчыкамі, літаратуразнаўцамі. Як добрага знаўцу беларускай дзіцячай літаратуры завочна ведаў і народнага паэта Туркменістана Каюма Тангрыкуліева. Аднойчы адважыўся і пазваніў яму. Дамовіліся сустрэцца ў рэдакцыі дзіцячага часопіса "Корпе" ("Малыш"). I вось — размова за піялай гарбаты, калі казаць на сённяшні "дэмакратычны" капыл. А насамрэч — за піялай добрага зялёнага чаю. Каюмага ўспамінае пра свае сустрэчы, сваё ліставанне з Еўдакіяй Лось. Расказвае пра сустрэчу з Максімам Танкам... Знаёмства перарасло ў сяброўства. I сустрэчы з галоўным рэдактарам "Корпе" Каюмам Тангрыкуліевым (ужо на той час — аўтарам болей як 100 кніг на розных мовах свету) сталі досыць частымі.
    Аднойчы Каюмага сустрэў мяне досыць загадкава: "А ў мяне ёсць падарунак для цябе..." I працягнуў емістую кнігу на туркменскай мове "Вясёлыя арэлі". Я падзякаваў: сказаў, што яна зойме вартае месца ў маёй бібліятэцы. Мовы, зразумела, я не ведаў. Але ж і тады быў, і зараз застаецца ў ва мне пістэт перад кнігай, словам народа, з якім, лічы, парадніўся... Каюм Тангрыкуліеў усміхаецца далей. Маўляў, гэта яшчэ не ўсё, ты б адгарнуў вокладку. Што маўкліва я і зрабіў. I, канечнс ж, дагартаў да старонкі, дзе былі прадстаўлсны вершы паэтаў Беларусі, адрасаваныя дзецям. Вершы Максіма Танка, Валянціна Лукіпы, Еўдакіі Лось і Івана Муравейкі. Калі першыя тры аўтары мне былі добра вядомыя, то Івана Муравейку я адкрыў для сябе ўпершыню...
    Вярнуўшыся ў Беларусь, трымаў у памяці гэтае прыгожае літаратурнае імя, якое тады мне здавалася псеўданімам... А ўжо крыху павандраваўшы па свеце, выпісваючы і на Кубе штотыднёвік "Літаратура і мастацтва", часопісы "Полымя" і "Беларусь", пачаў шукаць на старонках перыёдыкі знаёмае імя. Чытаў згадкі пра пісьменніка з правінцыйнай Любані, чый жыццёвы лёс спрычыніўся і да ваеннага ліхалецця, які дзесяцігоддзі аддаў рабоце ў "раёнцы", паспытаўшы нямала салодкага і ў адначассе горкага хлеба журналіста.
    Ужо шмат пазней, на пачатку 1990-х, адкрыў для сябе біяграфію сталага літаратурнага майстра, а пасля і пазнаёміўся з Іванам Андрэевічам Муравейкам...
    Цяпер і кнігі яго добра мне знаёмыя. Нават трымаў у руках выданні яго ранейшыхх зборнічкаў. Першая кніга — "Песня над палямі" — выйшла ў 1955 годзе. Праз год — "Ручаінкі". Абедзве займелі шырокія водгукі. 3 рэцэнзіямі на гэтыя зборнікі выступілі Іван Кудраўцаў, Рыгор Бярозкін, Сцяпан Гаўрусёў, Барыс Бур'ян, Алесь Есакоў... Варта заўважыць, што літаральна ўсе рэцэнзенты — творцы дасведчаныя, аўтарытэтныя, са сваёй вагою ў літаратуры, у літаратурнай крытыцы, далёкія ад кампліментаршчыны і пустаслоўя.
    У 1958 годзе Іван Муравейка выдае зборнік вершаў "Вось якія мы", яшчэ праз два гады — кнігу вершаў і казак "Пра работу і ляноту". Як бачыце, ужо ў назвах адчуваецца настрой на даверлівую, шчырую размову з чытачом. Часам — з самымі юнымі, з тымі, для каго, мяркуючы па ўсім, панінны чытаць паэтычныя радкі дарослыя альбо старэйшыя браты-сёстры, якія ўжо вучацца ў школе. Фактычна недзе тады і адбылося сур'ёзнае сталенне Івана Андрэевіча як вопытнага, вытанчанага майстра. Калі яшчэ напрыканцы 1940-х, на пачатку 1950-х Муравейка дазваляў сабе быць назіральным, ілюстрацыйным, то ўжо ў пазнейшых творах паэт бярэцца за сапраўды выхаваўчыя, педагагічныя задачы, разумна спалучаючы дыдактыку і тонкую педагогіку. Як прыклал — цёплая, кранальная і разам з тым досыць сур'ёзная паэма "Расці, яблынька!".
    Прыблізна ў адны гады з Іванам Муравейкам на шырокую творчую дарогу выйшла і шмат іншых вядомых беларускаму чытачу літаратараў, якія пісалі для юнага чытача. Алена Васілевіч і Галіна Васілеўская, Артур Вольскі і Авяр'ян Дзеружынскі, Алесь Махнач... Пералік можна доўжыць. I кожны пакінуў, пакідае за сабою сляды. Чым на агульным фоне развіцця беларускай дзіцячай літаратуры вызначаеіша паэзія Івана Муравейкі?.. Пытанне і простае і складанае. Крытыкі (у прыватнасці, Л. Гарэлік, вядомы і аўтарытэтны знаўца айчыннай паэзіі, аўтар мамафафій пра творчасць Рыгора Барадуліна) вытлумачвае адметнасці, творчае крэда Івана Андрэевіча наступным чынам: "Паэзія I. Муравейкі адкрывае маленькаму чытачу дзівосны шматгалосы і шматфарбны свет. вучьшь любіць Радзіму, абуджае адчуванне прыгожага...". Здаецца ўсё правільна. Але я крыху ўдакладніў бы: паэзія Івана Муравейкі, у асаблівасці, творы, адрасаваныя дзецям, — а такіх у набытку паэта абсалютная большасць, — пазбаўлены штучнасці, выпеставаны на фундаменце фанічнай шчырасці, вызначаюцца выразнай эстэтычнай формай.
    Маючы за плячыма багаты франтавы вопыт, Іван Муравейка не адразу расказаў пра ўласнае ваеннае ліхалецце. А калі расказаў, то кніга яго "Прынёс з вайны" таксама сталася выключна важнай падзеяй і для майго асабістага чытацкага светаўспрымання, і як я мяркую, для многіх іншых. Як для дзяцей, так і для дарослых. Ізноў жа прычына такога прыцягнення — у тым, што слова паэта і празаіка адкрытае, зразумелае блізкім, заснаванае на перажытым...
    У новым творчым аб'яднанні — Саюзе пісьменнікаў Беларусі— ветэрана вайны і працы, ветэрана журналістыкі і пісьменніцкага цэха ўшанавалі адмысловым чынам. Івану Андрэевічу Муравейку ўручаны білет за нумарам адзін. Пагадзіцеся, годная і прыкметная адзнака. Але ж і Іван Муравейка, кавалер баявых ордэнаў і медалёў, заслужаны работнік культуры Рэспублікі Беларусь, варты гэтага. Сведчаннем — новыя яго вершы і кнігі. Пісьменнік, якому давяраюць дзеці, які і сам давярае густу і пафабаванням юнага і дарослага чытача, па-ранейшаму — у страі. I не барабаніць бязладна, губляючы на гучныя рытмы дарагі час свайго жыцця, а піша і працуе спакойна і ўдумліва.
      А што да маёй туркменскай памяці, то, між іншым, пераклад Каюма Танфыкуліева, — не адзіная паэтычная публікацыя Івана Андрэевіча на мове Махтумкулі. Яшчэ перакладаў яго вершы Касым Нурбадаў, была публікацыя ў часопісе "Пионер". А пасля па-туркменску вершы Івана Муравейкі друкаваліся ў анталогіі беларускай дзіцячай літаратуры на туркменскай мове. А ўвогуле на постсавецкай прасторы паэзія нашага земляка прадстаўлена досьшь шырока. Чатыры разы яго" кнігі выходзілі на рускай мове ў Маскве. Шмат было публікацый на Украіне. Друкаваўся Іван Муравсйка і ў Латвіі. А зараз, ведаю гэта з ліста свайго сябра, народнага паэта Удмурціі Вячаслава Ар-Сергі. вялікая падборка вершаў майстра прыйдзе да юных чытачоў Удмурціі. Такая запатрабаванасць гаворыць пра многае.

    Алесь КАРЛЮКЕВІЧ
    № 43 27 кастрычніка 2006 г. “Літаратура і мастацтва”


    © 2024. П а м я т ь. Любанский район